Dokument Papieskiej Rady do Spraw Środków Społecznego Przekazu

z dnia 7 maja 1989 roku

PORNOGRAFIA I PRZEMOC W ŚRODKACH PRZEKAZU:

ODPOWIEDŹ DUSZPASTERSKA

WPROWADZENIE

1. W ostatnich latach zauważa się w świcie radykalną zmianę w percepcji wartości moralnych, która pociąga za sobą głębokie zmiany w zakresie ludzkiego myślenia i działania. W tym procesie, środki przekazu odegrały i odgrywają w stosunku do jednostek i społeczności ważną rolę, ponieważ wprowadzają i odzwierciedlają nowe postawy i style życia[1].

2. Niektóre z tych zmian bez wątpliwości wyrażają aspekty pozytywne. Dzisiaj, jak ostatnio zauważył Papież Jan Paweł II, „pierwszym pozytywnym aspektem jest u bardzo wielu ludzi pełna świadomość własnej godności i godności każdej istoty ludzkiej ... Równocześnie, w świecie podzielonym i gnębionym różnego rodzaju konfliktami, torują sobie drogę przekonanie o radykalnej współzależności i, w konsekwencji, potrzeba takiej solidarności, która by ją podejmowała i przenosiła na płaszczyznę moralną”[2]. Do tego wszystkiego bardzo się przyczyniły środki przekazu.

3. Liczne zmiany, pomimo wszystko, przyczyniły się na gorsze. Łącznie z wcześniejszymi nadużyciami, nastąpiły nowe pogwałcenia ludzkiej godności i jej praw, chrześcijańskich wartości i ideałów. Także i za te aspekty środki przekazu są w części odpowiedzialne.

4. Wciąganie środków przekazu, jak przypomina Sobór Watykański II, związane jest z faktem, że jeśli prawdą jest iż „oddają one rodzajowi ludzkiemu wielka przysługę”, to jednocześnie jest pewnym „że ludzie mogą ich używać przeciw zamierzeniom Stwórcy, obracając je na własną szkodę”[3].

5. Wśród niepokojących problemów tych lat znajduje się coraz bardziej wyraźny wzrost pornografii i nieuzasadnionej przemocy w środkach przekazu. Książki, czasopisma, nagrania magnetofonowe, kino, teatr, telewizja, wideokasety, ogłoszenia reklamowe i sama telekomunikacja często ukazują sceny przemocy i seksualnej dozwoloności bliskiej pornografii, które są moralnie nie do przyjęcia.

6. Wychwalanie przemocy i pornografii jest postawa dziedziczną ludzkiego doświadczenia, tam gdzie wyraża ono najciemniejszy wymiar ludzkiej natury zranionej grzechem. W ostatnim ćwierćwieczu przemoc i pornografia zdobyły szeroki wymiar i przyczyniły się do poważnych społecznych problemów. Podczas gdy wzrasta zamęt wokół norm moralnych, środki przekazu uczyniły pornografie i przemoc dostępnymi dla szerokiej publiczności, także dla młodzieży i dzieci. Ta degradacja była w pewnym okresie czasu ograniczona do krajów bogatych, teraz przez środki przekazu, zaczyna ona deprawować wartości moralne w krajach rozwijających się.

7. Środki przekazu mogą być skutecznymi narzędziami jedności i wzajemnego zrozumienia, lecz z drugiej strony mogą stać się napędem zniekształconej wizji egzystencji rodziny, wartości religijnych i etycznych; wizji nie respektującej autentycznej godności i przeznaczenia ludzkiej osoby[4]. W różnych rejonach świata, w szczególności rodzice wyrazili swoje zrozumiałe zaniepokojenie filmem, wideokasetami i telewizyjnymi programami, które ich dzieci mogą oglądać, nagraniami, których mogą słuchać i publikacjami, które mogą czytać. Oni, w żadnym przypadku, nie życzą sobie aby wartości moralne wpajane w rodzinie były niszczone przez niewłaściwą twórczość, wszędzie i zbyt łatwo dostępną poprzez środki przekazu.

8. Ten dokument pragnie objaśnić najbardziej obciążające skutki pornografii i przemocy dla jednostek i społeczeństwa oraz chce ukazać podstawowe przyczyny tego problemu istniejącego do dnia dzisiejszego. Czyli będzie on próbował przywołać środki zaradcze dla dyspozycji osób zawodowo zajmujących się środkami przekazu, dla rodziców, wychowawców, społeczności, dla władz cywilnych i kościelnych, dla organizmów religijnych i grup należących do sektora prywatnego.

SKUTKI PORNOGRAFII I PRZEMOCY

9. Codzienne doświadczenie potwierdza badania prowadzone na całym świecie nad negatywnymi skutkami pornografii i przemocy w środkach przekazu[5]. Przez pornografię w środkach przekazu rozumie się naruszanie, poprzez użycie technik audiowizualnych, prawa do „intymności” ludzkiego ciała w jego męskiej czy żeńskiej naturze. To pogwałcenie redukuje osobę ludzką i ludzkie ciało do anonimowego przedmiotu przeznaczonego do nadużycia z motywów pożądliwości; przemoc w tym kontekście może być ujmowana jako prezentacja, odwołująca się do najniższych instynktów, czynności przeciwnych godności osoby, które wywołują wielką fizyczną siłę wykorzystywaną w sposób głęboko obrażający i często namiętny. Specjaliści różnią się czasem, odnośnie zasięgu wpływu tych zjawisk i sposobu w jaki osoby i grupy są dotknięte tym problemem; główne linie problemu jednakże przedstawiają się jasno, ściśle i niepokojąco.

10. Nikt nie może się uważać za wolnego od degradujących skutków pornografii i przemocy czy chronionego przed szkodami ze strony ulegających wpływom tych skutków. Dzieci i młodzież są szczególnie bezbronne i w wyjątkowo łatwy sposób mogą stać się ofiarami. Sadystyczna pornografia i przemoc upodlają seksualność, deprawują ludzkie relacje, podporządkowują sobie osoby indywidualne, w szczególności kobiety i dzieci, niszczą małżeństwo i osłabiają moralny kościec społeczności.

11. Przeto oczywistym staje się, że jednym ze skutków pornografii jest grzech. Dobrowolny udział w przygotowaniu czy rozpowszechnianiu tych szkodliwych wytworów powinien być uważany jako poważne zło moralne. Następnie, ponieważ produkcja i rozpowszechnianie tych wytworów nie miałoby miejsca jeżeli nie byłoby rynku zbytu, ci którzy czynią użytek z takiej produkcji nie tylko wyrządzają szkodę moralną samym sobie, lecz przyczyniają się także do rozwoju tego zgubnego handlu.

12. Częste pozostawianie dzieci na oddziaływanie scen przemocy w środkach przekazu może wywołać u nich zaburzenia, gdyż są one jeszcze niezdolne jasno rozróżnić między fikcją i rzeczywistości. W ostatecznym stadium, sadystyczna przemoc w środkach przekazu może uzależnić osoby wrażliwe, szczególnie młodzież, aż do punktu w którym będzie ona uznana za akceptowalną, normalną i godna naśladowania.

13. Zostało powiedziane, że istnieje związek między pornografia a sadystyczną przemocą, pewien typ pornografii jest ze względów handlowych nacechowany przemocą w swoim wyrazie i w swej treści. Ci którzy oglądają czy czytają wytwory tego typu, ryzykują przeniesieniem tych postaw do swego zachowania i mogą dojść do utraty wszelkiego szacunku dla innych, którzy także są dziećmi Bożymi oraz braćmi i siostrami tej samej ludzkiej rodziny. Następnie związek między pornografią i sadystyczną przemocą zawiera szczególne powiązania dla osób cierpiących na choroby umysłowe.

14. Tak zwana pornografia „soft core” może mieć skutki stopniowo odczulające, postępowo tłumiące sens moralny osób aż do uczynienia ich moralnie i osobowo niewrażliwymi na prawa i godności innych.

Pornografia, tak jak narkotyk, wytwarza uzależnienie i popycha osoby do szukania wytworów coraz bardziej podniecających i wynaturzonych, „hard core”. Zatem prawdopodobieństwo zachowań antyspołecznych będzie wzrastać wraz z rozwojem tego procesu.

15. Pornografia sprzyja marzeniom i niezdrowym zachowaniom. Wystawia na ryzyko rozwój moralny osoby oraz zdrowe i dojrzałe relacje, szczególnie w małżeństwie i życiu rodzinnym, gdzie wzajemne zaufanie, szczerość i prawość moralna w myślach i czynach są niezwykle ważne.

16. Pornografia kładzie przeszkodę w rodzinnym charakterze autentycznej ludzkiej seksualności. W wymiarze w którym seksualność jest uważana bardziej jako szalone poszukiwanie indywidualnego zadowolenia niż jako wyrażenie trwałej miłości w małżeństwie, pornografia ukazuje się jako czynnik zdolny zagrozić życiu rodzinnemu w jego całości.

17. W najgorszym przypadku, pornografia zadziała jako czynnik podniecający i wzmacniający, jako swego rodzaju pośrednik wspólnik, w sytuacjach ciężkiej i niebezpiecznej agresji seksualnej, bezprawnego uwięzienia i zabójstw.

18. Jedną z fundamentalnych zasad pornografii i przemocy jest pogardzanie innymi, którzy są uważani bardziej za przedmioty niż za osoby. W taki sposób pornografia i przemoc zagłuszają czułość i współczucie aby uczynić miejsce dla obojętności przechodzącej nawet w brutalność.

PRZYCZYNY PROBLEMU

19. Jedna z podstawowych przyczyn rozprzestrzeniania się pornografii i przemocy w środkach przekazu wydaje się, że jest propagowanie wolności moralnej bazującej na poszukiwaniu za wszelka cenę indywidualnego zadowolenia. Do tego dołącza się beznadziejna pustka moralna, która czyni z przyjemności zmysłowej jedyne szczęście osiągalne dla istoty ludzkiej.

20. Pewna liczba przyczyn bardziej bezpośrednich ostatecznie wpływa na wzrost pornografii i przemocy w środkach przekazu. Należy tu wymienić:

Pragnienie zysku. Pornografia jest korzystnym przemysłem. Niektóre sektory przemysłu środków masowego przekazu tragicznie poddały się pokusie wykorzystania ludzkiej słabości, szczególnie u ludzi młodych i u wrażliwych umysłów, celowi osiągnięcia zysków z produkcji pornografii i przemocy. Przemysł pornograficzny jest niekiedy tak bardzo zyskowny, że uczestniczy w pewnych społecznościach w zorganizowanej przestępczości.
Banalne argumentacje wolnościowe. Wolność wyrażania się zakłada, według niektórych, pewną tolerancję w stosunku do pornografii, także ze szkodą zdrowia moralnego młodych i prawa każdego do „intymności”, i do atmosfery publicznej moralności. Ktoś, mówi także błędnie, że najlepszym sposobem zwalczania pornografii jest jej legalizacja. Te argumentacje niekiedy są proponowane przez mniejszościowe grupy, nie zgadzające się z wartościami moralnymi większości i nie uznające części odpowiedzialności, którą każde potwierdzone i domagające się tego prawo niesie ze sobą. Prawo do wolności wyrażania się nie jest nieważne. Publiczna odpowiedzialność za pobudzanie dobra moralnego u młodzieży, za gwarantowanie szacunku dla kobiety, dla „intymności” i publicznej moralności, jasno wskazuje, że wolność nie może być zrównana ze zbytnią swobodą obyczajów.
Brak starannie sformułowanych praw czy nieskuteczne stosowanie praw, które już istnieją aby chronić wspólne dobro, w szczególności moralność młodzieży.
Niepewność i obojętność ze strony licznych osób, między nimi członków wspólnot eklezjalnych, które niesłusznie uważają się albo za nie związane ze zjawiskiem pornografii i przemocy w środkach przekazu, albo też niezdolne zaradzić tej sprawie.

JAK ROZWIĄZAĆ TEN PROBLEM

21. Rozpowszechnianie pornografii i przemocy poprzez środki społecznego przekazu obraża osoby indywidualne i społeczność oraz wytwarza palący problem domagający się realistycznych odpowiedzi ze strony jednostek i wspólnot. Uzasadnione prawo do wolności wypowiadania się i wolnej wymiany informacji musi być uszanowane, lecz jednocześnie musi być uszanowane prawo każdego, prawo rodzin i społeczności do „intymności”, do publicznej moralności i do ochrony fundamentalnych wartości życia.

22. Naszą uwagę zwraca siedem skutecznych sektorów, których zadaniem są pewne obowiązki do spełnienia w tej materii: środki przekazu, rodzice, wychowawcy, młodzież, odbiorcy, władze cywilne i kościół oraz grupy religijne.

23. Profesjonaliści środków przekazu. Byłoby niesprawiedliwym stwierdzenie, że wszystkie środki przekazu i wszyscy przekazujący są w ciągnięci w ten zgubny proceder. Liczni przekaziciele pracujący w środkach przekazu wyróżniają się swoimi zawodowymi i osobowymi wartościami; próbują oni wziąć na siebie własną odpowiedzialność, wiernie stosując moralne normy i są ożywiani wielkim szacunkiem dla wspólnego dobra. Ich zadanie – szczególnie zadanie tych, którzy szukają dostarczenia zdrowych rozrywek rodzinnych – zasługuje na nasz głęboki szacunek i zachętę z naszej strony.

My nalegamy na pracujących w środkach przekazu aby doszli miedzy sobą do porozumienia w sformułowaniu i zastosowaniu w tych środkach i reklamie etycznych kodeksów ukierunkowanych na dobro wspólne i zorientowanych na rozwój całego rodzaju ludzkiego. Te kodeksy postępowania są szczególnie konieczne dla telewizji, dostarczającej obrazy bezpośrednio do domów, gdzie często dzieci mogą znajdować się same i bez opieki. Prawdziwa samokontrola jest zawsze najlepszą kontrolą i kierowanie się samemu regulaminem wewnątrz środków przekazu może być pierwszą i najlepszą linią obrony przeciwko tym, którzy chcieliby demoralizować wymianę przekazu i społeczność szukając swojego zysku przez produkcję programów nacechowanych pornografią i przemocą.

24. Rodzice. Rodzice powinni podwoić swoje wysiłki na rzecz całkowitej formacji moralnej dzieci i młodzieży. To zawiera w sobie wychowanie do zdrowej postawy względem ludzkiej seksualności, opartej na godności każdej osoby jako dziecka Bożego, na cnocie czystości i na praktyce samodyscypliny. Dobrze uporządkowane życie rodzinne w którym rodzice żyją wiarą i całkowicie poświęcają się dla siebie wzajemnie i dla swoich dzieci, będzie konstytuować idealną szkołę dla formacji do zdrowych ludzkich wartości.

Ponadto aktualnie, dzieci i młodzież należy wychowywać do umiejętności wyboru programów i stawania się dobrze poinformowanymi użytkownikami środków przekazu. Na tym polu rodzice mogą wpływać na swoje dzieci przede wszystkim przez przykład, ich bierność czy pobłażanie samym sobie w stosunku do środków przekazu będzie źródłem szkodliwych nieporozumień dla młodych. Szczególne znaczenie dla młodych będzie miał przykład, który rodzice potrafią dać swoim dzieciom, poświadczając dojrzałą miłość i czułość w małżeństwie, tak jak i możliwość dyskusji z własnymi dziećmi w sposób serdeczny i delikatny o sprawach które ich interesują , „więcej uzyskuje się przekonywaniem niż zakazywaniem”[6]

25. Wychowawcy. Głównymi współpracownikami rodziców w moralnej formacji młodych są wychowawcy. Szkoły i inne programy wychowawcze mają popierać i wpajać wartości etyczne i społeczne aby gwarantować jedność i zdrowy rozwój rodziny i społeczności.

Wśród programów wychowawczych w środkach przekazu szczególna wartość posiadają te które ubiegają się o formowanie u młodzieży krytycznych dyspozycji i umiejętności rozsądku w używaniu telewizji, radia i innych środków przekazu, tak aby czynić ich zdolnymi do przeciwstawiania się manipulacjom i omijania słuchania i oglądania programów czysto biernych i rutynowych.

Koniecznym jest także podkreślenie jak ważnym będzie w szkołach uwydatnienie szacunku dla ludzkiej osoby, dla wartości życia rodzinnego i ważności osobowej moralnej czystości.

26. Młodzież. Sama młodzież może przyczynić się do zahamowania fali pornografii i przemocy w środkach przekazu pozytywnie odpowiadając na inicjatywy swych rodziców i wychowawców oraz zobowiązując się do odpowiedzialności za własne decyzje moralne i decyzje dokonywanie w wyborze rozrywek.

27. Odbiorcy. Także odbiorcy powinni zabrać swój głos. Indywidualnie i zbiorowo, mieszkańcy – wraz z młodzieżą – mają obowiązek przedstawić swój punkt widzenia producentom, agentom handlowym i władzom publicznym. Istnieje konieczna potrzeba naszkicowania dialogu miedzy przekazicielami w środkach przekazu i reprezentantami odbiorców tak aby ci, którzy działają w środkach przekazu byli poinformowani o rzeczywistych wymaganiach i potrzebach użytkowników.

28. Władze cywilne. Ustawodawcy, zarządcy, stróże prawa i prawnicy są wezwani do odpowiedzenia na problem pornografii i przemocy w środkach przekazu. Zdrowe prawa powinny być ogłoszone tam gdzie ich brakuje, prawa dwuznaczne powinny być uściślone i prawa istniejące powinny być zastosowane.

Podobnie jak produkcja i dystrybucja materiału pornograficznego zawiera powiązania międzynarodowe, tak czynności kontrolne tego podstępnego handlu powinny być podejmowane także na skalę regionalną, kontynentalna i światową. Ci, którzy już podjęli podobne inicjatywy zasługują na pełną nasza pomoc i zachętę[7].

Świętym obowiązkiem prawa i stróżów prawa jest ochrona wspólnego dobra, w szczególności tego co dotyczy młodzieży i słabszych członków społeczności.

Świadomi tego co zostało powiedziane o negatywnych skutkach pornografii i przemocy, nasuwa się nam następująca konkluzja: dobro wspólne jest postawione pod osąd i zagrożone przez tę produkcję w wymiarze w jakim te wytwory są przygotowywane i rozpowszechniane bez ograniczeń czy reglamentacji.

Władze publiczne powinny się czuć zobowiązane do podjęcia szybkich kroków aby stawić czoła problemowi gdzie on już istnieje i uprzedzić go tam gdzie nie stał się on jeszcze niepokojący i naglący.

29. Kościół i grupy religijne. Priorytetową odpowiedzialnością Kościoła jest niezmienne, jasne nauczanie fundamentalnych prawd moralnych, w których zawierają się te dotyczące moralności seksualnej. W czasie dozwoloności i zamieszania odnośnie moralnych wartości, głos Kościoła powinien być głosem prorockim; co go prowadzi do tego, że jest często uważany za znak sprzeciwu.

Tak zwana „etyka” bezpośredniego indywidualnego zadowolenia jest zasadniczo w opozycji do pełnej i całkowitej realizacji ludzkiej osoby. Wychowanie do życia rodzinnego i odpowiedzialnego włączenia w życie społeczne wymaga formacji do czystości i do samodyscypliny. A tymczasem darmowa pornografia, przemoc dążą do zaciemnienia obrazu Boga odbitego w każdej osobie, osłabiają małżeństwo i życie rodzinne oraz przynoszą szkody jednostkom i społeczności.

Kościół jest wezwany do zjednoczenia się, gdziekolwiek jest to możliwe, z innymi kościołami i grupami religijnymi aby nauczać i popierać to orędzie. Powinien on także zaangażować swoje instytucje i pełniących urzędy aby zapewnić formację odnośnie używania środków masowego przekazu i ich funkcji w życiu indywidualnym i społecznym. Szczególna uwaga powinna być poświęcona pomocy dla rodziców w tej dziedzinie.

Z tego powodu przygotowanie do środków przekazu jest częścią programów wychowawczych w szkołach katolickich i innych instytucjach Kościoła na polu wychowania, w seminariach[8], jak również programów formacji zakonników i zakonnic, członków instytutów świeckich, programów stałej formacji dla kapłanów oraz parafialnych spotkań dla młodzieży i dorosłych. Kapłani, zakonnicy i zakonnice zaangażowani na polu wychowani sami powinni dać przykład mądrego postępowania w używaniu środków przekazu czy to pisanych czy audiowizualnych.

30. Ostatecznie, postawa czysto restrykcyjna czy cenzorska ze strony Kościoła względem środków przekazu nie jest ani wystarczająca, ani odpowiednia. Przeciwnie, Kościół powinien zaangażować się w stały dialog z przekazicielami w środkach przekazu świadomymi swej odpowiedzialności aby zachęcić ich do spełniania tego posłannictwa i wspomagać ich tam gdzie to jest możliwe i pożądane. Katoliccy przekaziciele i ich zawodowe organizacje, które mają dokładną znajomość w tej materii są zaproszeni do realizowania zasadniczej roli w tym dialogu.

31. Świadomie oceniając dzieła i publikacje według jasnych moralnych zasad, katoliccy krytycy i katolickie organizacje przekazu będą w stanie ofiarować cenną pomoc profesjonalistom przekazu i rodzinom. Ukierunkowania wyrażone odnośnie tego w już istniejących dokumentach Kościoła o środkach przekazu, wliczając też stanowiska licznych biskupów w sprawie problemu pornografii i przemocy zasługują na rozważenie i systematyczna aplikację.

32. Ten dokument jest zaadresowany do rodzin, które szeroko wyraziły swoje zaniepokojenie, i do Pasterzy Kościoła, aby zaprosić ich do ciągle pogłębianej refleksji na temat natury moralnej problemu – tego co dotyczy dialogu o pornografii i przemocy w środkach przekazu – rozprzestrzeniającej się w szczególny sposób w ostatnich latach i tematu: jak zastosować wezwanie św. Pawła „Nie daj się zwyciężyć złu, ale zło dobrem zwyciężaj” (Rz 12, 21).

Papieska Rada do Spraw Środków Społecznego Przekazu

Watykan dn. 7 maja 1989 roku

XXIII Światowy Dzień Środków Społecznego Przekazu

Przewodniczący: + John P. Foley

Sekretarz Mons. Pierfranco Pastore

[4] Familiaris consortio, n. 76; por. Jan Paweł II, Orędzie na Światowy Dzień Środków Społecznego Przekazu, 1 maja 1980.

[5] Spośród których można zzacytować: Pornography: The Longford Report, Ricerche-Mursia, Milano (Italia), 1978; Final Report of the Attorney General’s Commission on Pornography, Rutledge Hill Press, Nashville, Tennessee (U.S.A.), 1986; ISPES (Instytut Studiów Politycznych, Ekonomicznych i Społecznych), I i II Rapporto sulla Pornografia in Italia, Roma (Italia), 1986 i 1988.

[7] EWG (Europejska Wspólnota Gospodarcza) Rada Europejska i UNESCO miedzy innymi podjęły inicjatywę w tym sensie.

[8] Por. Congregation for Catholic Education, Guide to the Training of Future Priests concerning the Instruments of Social Communication, Watykan, 1986.